Agenda a Chofnodion

Ni chafwyd ymddiheuriadau am absenoldeb.

Ni chafwyd dim datganiadau ynghylch chwip waharddedig.  

Dywedodd y Cadeirydd nad oedd dim cwestiynau wedi dod i law gan y cyhoedd.

Bu'r Pwyllgor yn ystyried Adroddiad Blynyddol drafft y Cyngor ar gyfer y cyfnod 2023/24 a oedd wedi ei lunio i fodloni'r darpariaethau perthnasol yn Neddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 a Deddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021. 

Roedd yr Adroddiad Blynyddol yn seiliedig ar bedwar Amcan Llesiant y Cyngor, fel yr amlinellir yn y Strategaeth Gorfforaethol ar gyfer 2022-27. Roedd y strwythur adrodd wedi'i fireinio i sicrhau aliniad di-dor rhwng y Strategaeth Gorfforaethol a sut yr oedd y Cyngor yn adrodd ar ei gynnydd, gan roi mwy o bwyslais ar ddull rheoli perfformiad sy'n canolbwyntio ar ganlyniadau.

Ystyriwyd y wybodaeth a nodir yn yr Adroddiad Blynyddol mewn perthynas â'r amcanion llesiant a blaenoriaethau thematig a gwasanaeth sy'n berthnasol i gylch gorchwyl y Pwyllgor Craffu Addysg, Pobl Ifanc a'r Gymraeg.

Rhoddwyd sylw i'r sylwadau a godwyd gan y Pwyllgor, fel a ganlyn:

·       Canmolodd y Pwyllgor yr adroddiad a oedd yn adlewyrchu ystod ac ehangder gweithgareddau'r Cyngor yn ystod hinsawdd economaidd heriol iawn.

·       Mewn ymateb i bryderon a godwyd fod y cyllid ar gyfer gwasanaeth 'Hwb Bach y Wlad' yn dod i ben ym mis Rhagfyr 2024, dywedwyd wrth y Pwyllgor fod trafodaethau'n parhau ynghylch ceisio cynnal model tebyg fyddai'n cynnig cymorth a chyngor am gostau byw i breswylwyr gwledig y sir yn y dyfodol.

·       ran y grant arloesi gwledig gafwyd yn 2024 i ddarparu gweithgareddau chwaraeon a hamdden, dywedodd yr Aelod Cabinet dros Addysg a'r Gymraeg y byddai ymholiadau'n cael eu gwneud i weld tan pryd fyddai'r cyllid grant yn para, a'r dyheadau ar gyfer y fenter o hyn ymlaen.

·       Cyfeiriwyd at y fenter nofio am ddim, o gofio'r pwysigrwydd bod plant yn datblygu eu gallu a'u hyder yn y d?r, ynghyd â'r pryderon ynghylch lefelau gordewdra ymhlith plant yng Nghymru.  Yn unol â hynny, gofynnwyd a ellid chwilio am gyfleoedd cyllido i alluogi ysgolion i gefnogi'r ddarpariaeth i'r dyfodol. Cydnabu'r Cyfarwyddwr Addysg a Gwasanaethau Plant pa mor bwysig oedd gwersi nofio i blant, ond nid oedd yn ofyniad statudol ac felly roedd gwaith yn digwydd o fewn y Cyngor i bwyso a mesur costiadau, a oedd yn cynnwys costau cludo sylweddol i ysgolion, er mwyn asesu pa mor ymarferol ydoedd yn yr hinsawdd economaidd bresennol. Rhoddwyd gwybod i'r Pwyllgor y byddai rhagor o wybodaeth yn cael ei cheisio gan y Pennaeth Hamdden, a byddai cyswllt yn cael ei wneud â'r Cynghorydd S. Williams maes o law i drafod y mater ymhellach. 

·       Mewn ymateb i ymholiad, dywedwyd wrth aelodau'r Pwyllgor y byddai ffigurau'r Cynnig Gofal Plant i Gymru a'r rhaglen Dechrau'n Deg yn cael eu hanfon atynt.

·       Gwnaed ymholiad yngl?n ag effaith y ddarpariaeth 'Dull Ystyriol o Drawma' mewn ysgolion yng ngoleuni cyllidebau llai.  Cyfeiriodd y Cyfarwyddwr Addysg a Gwasanaethau Plant at y dystiolaeth gadarn a nodai effeithiolrwydd y ddarpariaeth. Fodd bynnag, roedd yn cael ei gydnabod bod ysgolion yn wynebu heriau o ran rhyddhau staff i fynd ar y cyrsiau hyfforddi a datblygu oherwydd diffyg adnoddau.

·       Tynnwyd sylw at y ddarpariaeth Prydau Ysgol Am Ddim i Bob  ...  Gweld y cofnodion lawn ar gyfer eitem 4.

Bu'r Pwyllgor yn ystyried Adroddiad Alldro y Gyllideb Refeniw 2023/24 mewn perthynas ag Addysg a Gwasanaethau Plant sy'n rhan o'i gylch gwaith. Roedd yn nodi bod y gwasanaethau, ar y cyfan, yn adrodd am danwariant o £1,264k yn erbyn ei gyllideb gymeradwy a oedd, at ei gilydd, i'w briodoli i ddefnyddio cyllid grant a swyddi gwag. Gostyngwyd y tanwariant gan y gost o gynnal safleoedd ysgolion caeedig a phwysau o ran darparu brecwast a chinio am ddim yn yr ysgol.

Rhoddwyd sylw i'r sylwadau a godwyd gan y Pwyllgor, fel a ganlyn:

• Holwyd a ellid defnyddio'r tanwariant a nodwyd yn yr adroddiad i wrthbwyso'r gorwariant o fewn y cyllidebau ysgolion.  Rhoddwyd gwybod i'r Pwyllgor y byddai'r Cyngor yn defnyddio hanner yr arian dros ben yn ganolog a byddai'r swm sy'n weddill yn aros o fewn yr adran Addysg a Gwasanaethau Plant i wrthbwyso'r gorwariant y gellir ei briodoli yn bennaf i weithredu'r system ADY ac o fewn gwasanaethau plant.

• Eglurodd Cyfrifydd y Gr?p, mewn ymateb i ymholiadau a godwyd, fod y tanwariant o £1,264k a adroddwyd yn adlewyrchu'r gwasanaethau sy'n berthnasol i gylch gwaith y Pwyllgor yn unig, ac felly nid oedd yn ystyried yr elfen Gwasanaethau Plant a oedd yn rhan o gyfrifoldebau'r adran.  At hynny, eglurwyd mai'r adran fyddai'n gyfrifol am gost swyddi a ddilëir mewn ysgolion, ond byddai protocolau Adnoddau Dynol yn cael eu gweithredu yn y lle cyntaf yn unol ag amgylchiadau unigol pob ysgol.

• Mewn ymateb i'r pryderon a godwyd o ran y nifer isel sy'n derbyn cyrsiau Cymraeg, eglurwyd bod ysgolion yn cael eu hannog i fynychu sesiynau hyfforddi a datblygu, ond gallai'r gallu i ryddhau staff, gyda gorchuddion sydd angen eu trefnu, effeithio'n andwyol ar lefelau presenoldeb.

PENDERFYNWYD bod yr adroddiad yn cael ei dderbyn.

[Noder: Roedd y Cynghorwyr B. W. Jones, K.V. Broom ac E. Skinner wedi datgan buddiant yn yr eitem hon yn gynharach ac arhosant yn y cyfarfod wrth i'r mater gael ei drafod].

Roedd yr adroddiad a gyflwynwyd i'r Pwyllgor yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf am sefyllfa ariannol Ysgolion Meithrin, Cynradd, Uwchradd ac Arbennig, gan gynnwys gwybodaeth am ffrydiau arian Llywodraeth Cymru ar gyfer gwasanaethau addysg. Roedd yn tynnu sylw at orwariant wedi'i ragweld o £10.8m ar y pryd, gan arwain at ddiffyg net o fwy na £5m mewn cronfeydd wrth gefn ysgolion erbyn Mawrth 2025, yr ystyriwyd ei fod yn frawychus ac yn anghynaliadwy. Pwysleisiodd yr adroddiad yr angen am weithredu ar frys i leihau lefelau adnoddau er mwyn sicrhau bod gwariant yn unol â'r cyllidebau sydd ar gael, yn ogystal â chyflymu'r cynnydd o ran rhesymoli ôl troed yr ysgolion, er mwyn sicrhau system fwy cynaliadwy yn gyffredinol. Roedd rhaglen o gymorth a her unigol i'r ysgolion a nodwyd hefyd wedi dechrau a chafodd cyrff llywodraethu a phenaethiaid eu hannog i leihau gwariant. Roedd sylwadau ysgrifenedig hefyd wedi'u gwneud i'r canghellor yn gofyn am ryddhau arian ychwanegol i gynghorau er mwyn atal cynnydd yn y dreth gyngor.

Tynnwyd sylw'r Pwyllgor at y taenlen a atodwyd i'r adroddiad a oedd yn rhoi dadansoddiad o'r goblygiadau ariannol i ysgolion unigol, a oedd yn gyffredinol yn dangos gorwariant sylweddol mewn ysgolion cynradd ac uwchradd. Rhoddodd ddadansoddiad ariannol manwl o falansau, costau rhagolygon ysgolion ar gyfer 2024-2025, gan gynnwys data ar falans a gariwyd, cyllid, tanwariant/gorwariant, a balansau a ragwelir, a oedd yn rhoi mewnwelediad i effeithiolrwydd rheoli a chynllunio ariannol.

Wrth ystyried ffrydiau arian Llywodraeth Cymru ar gyfer gwasanaethau addysg, amlinellodd yr adroddiad Grant Addysg Awdurdodau Lleol ar gyfer 2024/25, gan fanylu ar gyfuno ffrydiau arian addysg cyn-16 a'r heriau a berir gan gyllid grant sydd heb ei gynyddu neu wedi'i leihau, ynghyd â chostau staffio cynyddol o ganlyniad i ddyfarniadau cyflog sylweddol. Amlygwyd pwysigrwydd cyllid grant ôl-16 o fewn y sector uwchradd a grantiau llai eraill sy'n cefnogi prosiectau penodol i'r Pwyllgor hefyd.

Rhoddwyd sylw i'r materion/sylwadau a godwyd gan y Pwyllgor, fel a ganlyn:-

• Mewn ymateb i ymholiad, rhoddwyd sicrwydd i'r Pwyllgor fod y Cyfarwyddwyr Addysg ledled Cymru wedi cyflwyno sylwadau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg yn Llywodraeth Cymru gan bwysleisio'r pwysau ariannol difrifol ar ysgolion lle'r oedd lefel y ddyled wedi treblu o ganlyniad i'r baich ariannol a roddwyd arnynt. Dywedwyd bod Llywodraeth Cymru yn cydnabod ac yn deall y pryderon a godwyd, ac roedd rhai addasiadau wedi'u gwneud i weithrediad y cwricwlwm newydd a'r system Anghenion Dysgu Ychwanegol (ADY), ond nid yw hyn wedi cael fawr o effaith o safbwynt cyllidebol.

• Ystyriwyd bod defnyddio'r cyfrifiad ysgolion blynyddol ar lefel disgyblion (PLASC) yn aneffeithiol fel sail i Setliad Cyllid Llywodraeth Leol Cymru ar gyfer ysgolion gan nad oedd yn cyfrif am y gofynion cyllido ychwanegol o ganlyniad i drosglwyddiadau disgyblion yn ystod y flwyddyn, yn enwedig i'r rhai ag anghenion dysgu ychwanegol.  Awgrymwyd y gellid defnyddio  ...  Gweld y cofnodion lawn ar gyfer eitem 6.

Bu'r Pwyllgor yn ystyried adroddiad a oedd yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf am statws y Grwpiau Ffocws Strategol a oedd wedi'u defnyddio'n flaenorol fel mecanwaith i gefnogi'r gwaith o gyflawni amcanion busnes Addysg a Gwasanaethau Plant.

Rhoddwyd gwybod i'r Pwyllgor na fyddai'r Grwpiau Ffocws Strategol yn parhau mwyach oherwydd newidiadau yn y strwythur rheoli. Rhoddwyd gwybod i'r Aelodau fod Gr?p Rheolwyr mewnol wedi'i sefydlu fel modd o sicrhau bod strategaethau a threfniadau cynllunio busnes yr adran yn cael eu llunio ar y cyd, eu cyflawni a'u gwerthuso, yn ogystal â darparu fforwm i ddatrys materion dybryd a chymhleth mewn ysgolion ac ar draws yr adran.

Dywedwyd, o hyn ymlaen, fod yr adran yn bwriadu ymgynghori â phenaethiaid ar faterion strategol mewn cyfarfodydd ardal a gynhelir unwaith bob hanner tymor, yn unol â'r amserlen a nodir yn yr adroddiad.  Ystyriwyd y byddai'r dull hwn yn galluogi derbyn mewnbwn gan bob pennaeth yn hytrach na chynrychiolaeth o benaethiaid, a byddai diweddariadau wythnosol drwy lythyr newyddion yn parhau i gael eu rhoi i ysgolion.

Rhagwelwyd y byddai gweithredu'r newidiadau yn arwain at well darpariaeth yn gyflym.  Gan na fyddai diweddariadau Grwpiau Ffocws Strategol mwyach, gwnaed cais am gyflwyno adroddiadau cyfnodol i'r Pwyllgor i grynhoi'r trafodaethau gyda Phenaethiaid, gan gynnwys y camau gweithredu a'r canlyniadau yn sgil y cyfarfodydd hyn.

PENDERFYNWYD YN UNFRYDOL:

7.1      nodi'r adroddiad;

7.2      adroddiadau diweddaru ar gyfarfodydd y Gr?p Penaethiaid i gymryd lle diweddariadau Grwpiau Ffocws Strategol ar Flaengynllun Gwaith y Pwyllgor ar gyfer 2024/25.

Cafodd y Pwyllgor restr o'r eitemau a fyddai'n cael eu hystyried yn ei gyfarfod nesaf ar 4 Rhagfyr 2024.

Wrth ystyried Blaengynllun Gwaith y Pwyllgor ar gyfer 2024/25, dywedodd y Cadeirydd y byddai rhai dyddiadau cyfarfodydd yn cael eu newid, ac y byddai'r dyddiadau newydd yn cael eu rhannu cyn bo hir. Yn hyn o beth, gofynnwyd bod cyn lleied â phosibl o newidiadau yn cael eu gwneud i ddyddiadau cyfarfodydd, ac i geisio osgoi gwrthdaro ag ymrwymiadau eraill yr aelodau, lle bo hynny'n bosibl.

PENDERFYNWYD YN UNFRYDOL nodi'r rhestr o eitemau ar gyfer y dyfodol a oedd i'w hystyried yn y cyfarfod nesaf ar 4 Rhagfyr 2024.

PENDERFYNWYD llofnodi cofnodion cyfarfod y Pwyllgor oedd wedi ei gynnal ar 26Mehefin 2024, gan eu bod yn gywir.